چشم مصنوعي Glass eye

براي خارج كردن چشم آسيب ديده دو روش جراحي وجود دارد. نوع جراحي كه بر روي چشم بيمار صورت مي‌گيرد بر انتخاب پروتز چشم تاثيرگذار است. اين دو روش جراحي از قرار زير هستند:

عمل تخليه چشم: در اين روش جراحي، قسمت ژله‌اي شكل چشم بيرون آورده مي‌شود.  عمل تخليه چشم  از طريق ايجاد يك برش در جلوي چشم ايجاد مي‌شود. اما بافت‌هاي قسمت‌ خارجي چشم و كاسه چشم تخليه نمي‌شوند.

روش هسته برداري: در اين روش، كل چشم (مردمك دايره‌اي شكل چشم) برش داده مي‌شود و چشم از كاسه تخليه مي‌شود.

براي خارج كردن چشم آسيب ديده دو روش جراحي وجود دارد. نوع جراحي كه بر روي چشم بيمار صورت مي‌گيرد بر انتخاب پروتز چشم تاثيرگذار است. اين دو روش جراحي از قرار زير هستند:

عمل تخليه چشم: در اين روش جراحي، قسمت ژله‌اي شكل چشم بيرون آورده مي‌شود.  عمل تخليه چشم  از طريق ايجاد يك برش در جلوي چشم ايجاد مي‌شود. اما بافت‌هاي قسمت‌ خارجي چشم و كاسه چشم تخليه نمي‌شوند.

روش هسته برداري: در اين روش، كل چشم (مردمك دايره‌اي شكل چشم) برش داده مي‌شود و چشم از كاسه تخليه مي‌شود.

چشم پزشك براساس موارد زير تصميم مي‌گيرد كدام روش جراحي را مورد استفاده قرار دهد:

1. نوع شرايط چشمي كه داريد
2. ميزان آسيب وارد شده به چشم

پروتز چشم چيست؟

پروتز چشم مصنوعي ظاهر كاسه چشم آسيب ديده را بهبود مي‌بخشد. در صورتي كه كل چشم خارج شود، پروتز چشمي مانع از اين مي‌شود كه كاسه چشم گسترش پيدا كرده و فضاي خالي را پر كند.

پروتز چشم  مصنوعي بينايي فرد را بهبود نمي‌بخشد و پس از تخليه چشم طبيعي و قرار دادن چشم مصنوعي، فرد با آن چشم قدرت بينايي ندارد.

چشم پروتزي روي ايمپلنت داخل چشمي قرار مي‌گيرد. ايمپلنت داخل چشمي يك دستگاه گرد سفت مجزايي است كه با جراحي و براي هميشه داخل كاسه چشم قرار مي‌گيرد. ايمپلنت داخل چشم اغلب با يك بافت زنده يا ماده بالشتي مصنوعي قبل از قرار گيري پوشانده مي‌شود.

پروتز چشم روي ايمپلنت داخل چشم قرار مي‌گيرد. ايمپلنت داخل چشمي يك دستگاه گرد، سفت و مجزايي است كه با جراحي و براي هميشه داخل كاسه  چشم قرار مي‌گيرد. ايمپلنت داخل چشم اغلب با يك بافت زنده يا ماده بالشت مانند مصنوعي قبل از قرار گيري پوشانده مي‌شود.

فاصله بين جراحي تخليه چشم و قرار دادن پروتز بستگي به نظر پزشك دارد. معمولا اولين پروتز چشم بايد بين ۲ تا ۴ هفته پس از عمل تخليه چشم در كاسه چشم قرار داده شود.  استفاده از پروتز چشم، هم براي مسائل زيبايي و هم براي مسائل بهداشتي توصيه مي‌شود. همچنين شايان ذكر است كه حفره چشم در صورت خالي ماندن براي مدت طولاني كوچك مي‌شود.

انواع چشم مصنوعي

در گذشته، پروتز چشم از جنس شيشه بود. امروزه، پروتز هاي چشم مصنوعي عموما از جنس آكريليك پلاستيكي است.

پروتز چشم ساخته شده از شيشه مخصوص: ساخت چشم مصنوعي از شيشه ي مخصوص براي ساليان متمادي بدون به وجود آمدن هيچ مشكلي مورد استفاده قرار گرفته‌اند. سطح  اين نوع چشم مصنوعي از پارچه آهاردار است و تحت دماهاي بالا توليد مي‌شود. تركيبات سطح چشم مصنوعي يكي از دلايلي است كه باعث مي‌شود افراد پروتز چشم مصنوعي ساخته شده از شيشه را ترجيح دهند.

شيشه كرايوليت:بررسي‌هاي علمي مزاياي شيشه‌اي كرايوليت را ثابت كرده‌اند. به دليل روش‌هاي توليد مخصوص، سطح اين نوع چشم مصنوعي كاملا صاف است و از اين رو نسبت به چشم‌هاي پروتزي ساخته شده از مواد ديگر برتري دارد.در نتيجه،  بيماران به خوبي و به راحتي مي‌توانند اين نوع چشم‌هاي مصنوعي را مورد استفاده قرار دهند.

اين حقيقت امروزه توسط بررسي‌هاي ميكروسكوپي به اثبات رسيده است و برتري پروتز چشم‌ مصنوعي ساخته شده از شيشه نسبت به مواد ديگر به تاييد رسيده است. 

ويژگي‌هاي مرطوب كننده پروتز چشم ساخته شده از شيشه مخصوص، يكي از مزاياي ديگر آن است. مايع اشك يك قشر نازك بين سطح چشم و بافت حدقه چشم به وجود مي آورد كه مانع از سايش مي‌شود. شيشه كرايوليت در برابر اشك بسيار مقاوم است.  پروتز چشم مصنوعي ساخته شده از جنس شيشه مخصوص درخشندگي بهتري دارد و چشم مصنوعي را طبيعي‌تر مي‌كند، زيرا سطح چشم مصنوعي به صورت طبيعي توسط پلك مرطوب مي‌شود. به همين دليل، بيماراني كه از پروتز چشم استفاده مي‌كند نيازي به استفاده از مايعات مرطوب كننده ندارند.

نحوه ساخت چشم مصنوعي

از آنجايي كه چشم‌هاي مصنوعي شيشه‌اي در نهايت به دليل عوامي از قبيل تاثيرات زيست محيطي، سازگاري حفره چشم يا توليد اشك بيش از حد از بين مي‌رود، پروتز چشم ساخته شده از شيشه يك الي يك سال و نيم ماندگاري دارد.

وقتي سطح پروتز شروع به زبر شدن كرد و باعث التهاب حفره چشم شده و منجربه ريزش اشك مداوم شود، نشانه اين است كه پروتز چشم مصنوعي بايد تعويض شود.

چشم‌هاي مصنوعي آكريليكي به دليل سطح نرم‌تري كه دارند نسبت به پروتزهاي ساخته شده از شيشه مخصوص فرسايش بيشتري دارند. توصيه مي‌شود كه هر دو جنس پروتز چشم مصنوعي را تا زماني مورد استفاده قرار دهيد كه باعث ناراحتي شما نمي‌شوند. اين كار باعث جلوگيري از تغيير و آسيب ديدن حفره چشم در اغلب مواقع مي‌شود.

برخي از علائمي كه بيانگر زمان تعويض چشم مصنوعي مي باشند از قرار زير هستند:

• افزايش درناژ
• خشكي  يا ناراحتي
• عفونت مكرر
• تغيير ظاهر

در بيماراني كه دچار قطع عضو شده اند، مسئله اي كه حائز اهميت است، عملكرد عادي فرد در زندگي روزمره و بدون كمك گرفتن از ديگران با اندام هاي مصنوعي و وسايل كمكي مي باشد. به دليل آمار نسبتا بالاي تصادفات در كشور ما، متاسفانه تعداد نستا زيادي از افراد قطع عضو شده و نيازمند اندام هاي مصنوعي مانند پروتز چشم (از جمله چشم مصنوعي متحرك)، پا، دست، انگشتان و… مي شوند. امروز با تكيه بر تكنولوژي روز براي ساخت انواع اندام هاي مصنوعي و وسايل كمكي، خطرات ناشي از خطاهاي انساني حذف شده و ارتوپد فني مي تواند اطمينان حاصل كند كه وسايل ساخته شده براي بيمار مناسب هستند. در كلينيك ارتوپدي فني اميد ساخت اين وسايل با استفاده از ارزيابي بيومكانيكال و اسكن هاي خاصي صورت مي گيرد، سپس با استفاده از نرم افزارهاي كامپيوتري اقدام به طراحي اين وسايل مي شود و با استفاده از پرينترهاي سه بعدي اين وسايل آماده مي شود. بدين ترتيب جلوي خطاهاي انساني در ساخت اين وسايل گرفته مي شود و وسايل كاملا مناسبي براي فرد تهيه مي شود.

نرم كننده‌هاي پروتز

كساني كه از پروتز چشم مصنوعي استفاده مي‌كنند اغلب دچار خشكي چشم و التهاب مي‌شود و به سختي مي‌توانند پلك بزنند. شرايط آب و هوايي نامساعد، گرد و غبار، باد و تهويه هوا باعث بخار شدن رطوبت از قسمت جلويي پروتز مي‌شوند. آلرژي‌ها و تغييرات بدن نيز موجب خشكي پروتز مي‌شود.

براي اينكه يك قطره چشم يا يك نرم كننده بر روي پروتز چشم خود استفاده كنيد، يك قطره بر روي يكي از انگشتان تميز خود قرار دهيد و آن را سرتاسر پروتز بماليد. چند بار پلك بزنيد و سپس چشم خود را ببنديد و پوست خود را با يك دستمال پاك كنيد تا هر گونه ماده اضافي از بين برود. نرم كننده‌هاي سيليكوني را مي‌توان در صورت نياز مورد استفاده قرار داد. اين نرم كننده‌ها را شب و روز مي‌توان استفاده كرد. قطره‌هاي چشم آبكي رانيز در صورت نياز مي‌تواند بكار برد، عموما هر ۲تا ۳ يكبار.

اساسا، تمامي فعاليت‌هاي تفريحي با پروتز چشم مصنوعي مطابق معمول قابل انجام مي‌شود.كاسه چشم به خوبي از چشم مصنوعي محافظت مي‌كند تا در طول فعاليت‌هاي ورزشي آسيبي به آن وارد نشود. در صورتي كه مي‌خواهيد غواصي كنيد، توصيه مي‌شود كه از چشم مصنوعي ساخته شده از آكريليك استفاده كنيد تا از به وجود آمدن فشار احتمالي خودداري كنيد.

تميز كردن

پروتز چشم مصنوعي بايد حداقل روزي يك مرتبه تميز شود. بهترين كار براي تميز سازي چشم مصنوعي اين است كه آن را با جعبه پلاستيكي‌اش داخل آب ولرم قرار دهيد. براي از بين بردن آلودگي‌هاي مستمر، چشم مصنوعي شيشه‌اي را به مدت ده دقيقه در داخل آبي قرار دهيد كه در هر ليتر آن يك قاشق چاي خوري نمك اضافه شده است. سپس آن را با يك برس نرم تميز كنيد. پس از آن، پروتز چشم را به طور كامل با آب خالص بشوئيد.

خارج ساختن پروتز در شب ضرورتي ندارد. پروتز چشم در حفره چشم بايد باقي بماند و تنها براي  تميز سازي بايد از آن خارج شد، البته در صورتي كه باعث ناراحتي فرد نشود. در صورتي كه در طول شب پروتز چشمي مورد استفاده قرار نمي‌گيرد، بايد تميز شود و در يك محفظه بسته قرار داده شود. در موارد مخصوص، بهتر است در طول شب پروتز چشمي را مورد استفاده قرار ندهيد، چشم پزشك در مورد اين مساله توصيه‌هايي عرضه مي‌كند.

قرار دادن چشم مصنوعي در كاسه چشم دردي به وجود نمي‌آورد و همچنين كنترل روزمره چشم مصنوعي را خيلي سريع مي‌توان ياد گرفت. براي حركت طبيعي پروتز چشم وجود عضلات چشم و سالم بودن كاسه چشم ضروري است. در صورتي كه اين پيش نيازها برآورده شوند، مي‌توان پروتز چشم را به خوبي حركت داد. نوع پروتز چشم مصنوعي با توجه به نيازهاي فردي بيمار و وضعيت وي انتخاب مي شود تا بهترين ظاهر و كارايي را براي وي به همراه داشته باشد.

توصيه

۱- حتما جهت محافظت از تنها چشم سالم از عينك استفاده شود.

۲- پروتزهاي چشمي درگروهي از بيماران توليد حساسيت در بافتهاي چشم و ترشح مي كنند كه بايد از قطره هاي تجويزي استفاده نمود.

۳- خارج كردن و شستشوي پروتز با فواصل طولاني انجام مي گيرد و انجام اين كار بيش از حد توصيه شده، سبب افزايش ترشح مي شود.

۴- معمولاً برخي اعمال جراحي از قبيل اصلاح افتادگي پلك، افتادگي ابرو ، پف پلك ، اصلاح شلي پلك پايين و برداشتن بافتهاي اضافي رشد كرده و…. در آينده مورد نياز است.